دوره آموزش منطق
مقالات دکتر دینانی

مقدمه ای بر حکمت خاقانیه

آنچه در پیش روی شماست، مقدمه دکتر دینانی بر کتاب «حکمت خاقانیه» است که با عنوان «مقدمه ای بر حکمت خاقانیه» اینجا منتشر می‌شود

کتاب حکمت خاقانیه یکی از کتابهای فلسفی – کلامی فاضل هندی است که به صورت مستقل و جداگانه نوشته شده و مواضع فکری او را روشن می سازد. او این کتاب را به نام پادشاه هند، محمد اورنگ زیب بهادر عالم گیر تالیف کرد؛ به همین جهت آن را حکمت خاقانیه نامیده است. این کتاب به سه بخش مختلف و متمایز تقسیم شده و در آن مسائل گوناگون منطقی و طبیعی و الهی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

مشخصات کتاب شناسی کتاب حکمت خاقانیه

نویسنده: فاضل هندی – با مقدمه دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی

ناشر: دفتر نشر میراث مکتوب

سال چاپ: ۱۳۷۷

در میان فیلسوفان مسلمان کم نبوده اند کسانی که با علم فقه آشنایی کامل داشته و برخی از ملکه قدسیه اجتهاد نیز برخوردار بوده اند. بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی مشهور به فاضل هندی نیز از چهره‌های بنام دوره سلاطین صفوی است که هم قله رفیع فقاهت را فتح کرده و هم در زمینه علم کلام و فلسفه دارای تالیفات و آثار ارزشمند است.

در آن روزگاری که فاضل هندی پرچم فقه و اجتهاد را در شهر اصفهان بر می افراشت، نگرش اخباری گری سلطه داشت. فاضل هندی در سال ۱۰۶۲ هجری پا به عرصه هستی گذاشته و در سال ۱۱۳۰ هجری بدرود زندگی گفته است. زندگی این عالم بزرگوار مقارن است با همان ایامی که حوزه فلسفی نوبنیاد اصفهان به شکوفایی رسیده و در جریان گسترش قرار گرفته است. البته اندیشه های بلند صدرالمتألهین در آن زمان هنوز به روشنی شناخته نشده بود و مردم با آثار این فیلسوف بزرگ کمتر آشنایی داشتند.

به همین جهت است که در آثار فلسفی کلامی فاضل هندی به اندیشه‌های صدرالمتألهین اشاره نشده و نوآوری های او به هیچ وجه مطرح نگشته است. فاصله زمانی میان وفات صدرالمتألهین و تولد فاضل هندی چیزی در حدود دوازده سال بیشتر نیست، ولی فاضل هندی در آثار فلسفی کلامی خود به گونه ای سخن می‌گوید که تو گویی کوچکترین اطلاعی از افکار و مبانی فلسفی صدرالمتألهین در اختیار نداشته است.

او نسبت به آثار ابن سینا به خصوص کتاب شفا تسلط کامل داشته است. کتاب مهم تلخیص الشفای او که تحت عنوان عون اخوان الصفا علی فهم کتاب الشفا به رشته تحریر درآمده به خوبی نشان می دهد که این عالم بزرگ سالها به تدریس حکمت مشائی اشتغال داشته است.

فاضل هندی آثار متنوع و گوناگونی دارد که در رشته‌های مختلف علوم زمان خود به رشته تحریر درآورده است. بسیاری از این آثار براساس سنت سلف و طریقه گذشتگان به صورت حاشیه و تعلیقه نوشته شده است. البته در این میان کتاب‌های مستقل و جداگانه‌ای نیز وجود دارد که در فهرست آثار این اندیشمند بزرگ ثبت شده است.

کتاب حکمت خاقانیه یکی از کتابهای فلسفی – کلامی فاضل هندی است که به صورت مستقل و جداگانه نوشته شده و مواضع فکری او را روشن می‌سازد. او این کتاب را به نام پادشاه هند، محمد اورنگ زیب بهادر عالم‌گیر تالیف کرد؛ به همین جهت آن را حکمت خاقانیه نامیده است. این کتاب به سه بخش مختلف و متمایز تقسیم شده و در آن مسائل گوناگون منطقی و طبیعی و الهی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

فاضل هندی برخلاف سایر علمای زمان خود دارای نثر ساده و قلم روانی است که می تواند مسائل بغرنج و پیچیده فلسفی کلامی را به نحوی روشن و اسلوبی واضح تقریر و تحریر نماید.

این فقیه فیلسوف دارای ابداعات و نوآوری هایی است که در بخش های مختلف کتاب حکمت خاقانیه به چشم می‌خورد. کسانی که با مسائل علوم عقلی آشنایی دارند به خوبی می دانند که ابداع و نوآوری در فنّ منطق کار آسانی نبوده و کمتر کسی توانسته در این باب سخن تازه و بدیع بگوید. فاضل هندی پس از بحث و بررسی درباره معنی دلالت و ماهیت مفهوم از حیث کلیت و جزئیت و مشکک و متواطی، به ذکر اقسام مفهوم پرداخته و تعداد آن را به هفتاد و یک قسم بالغ دانسته است. بررسی اقسام هفتاد و یک گانه مفهوم به آن صورت که در کتاب حکمت خاقانیه آمده، در سایر کتب منطقی دیده نمی شود.

این فقیه و حکیم عالی مقام در مورد قضایای حملیه و قضایای شرطیه نیز از همین شیوه استفاده کرده و با یک محاسبه و بررسی دقیق اقسام هر یک از این دو نوع قضیه را در یک رقم بسیار بالایی نشان داده است. او اقسام قضایای حملیه را به هزار و سیصد قسم و اقسام قضایای شرطیه را به چهار هزار و سی و دو قسم رسانده است. اقسام قضایا نیز به این صورت که مورد توجه فاضل هندی قرار گرفته، در سایر کتب منطقی دیده نمی‌شود.

4.3/5 - (6 امتیاز)

کانال تلگرام دکتر دینانی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا